Tên di sản : Đình Trung & Đền thờ Đức thánh Mẫu

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 169/VHQĐ

Giới thiệu

Về quy mô kiến trúc cũ và mới của Đình Trung:

Đình Trung xưa kia cũng được xếp vào loại lớn ở huyện Hoằng Hoá gồm 7 gian, 2 di, 14 vì. Đây là loại kiến trúc chồng rường, kẻ bẩy với đầy đủ chân tay, rui, hoành tải. Các cột cái và cột quân có chu vi lớn, người ôm không xuể. Tất cả những rường, kẻ và bộ vì đều được soi, đục các hoạ tiết trang trí hoa lá, rồng phượng, chim thú rất tỉnh xảo. Gian chính giữa được lai thêm thành hậu cung để làm nơi thờ phụng 4 vị Đức Thánh như đã nêu ở trên.

Theo sự mô tả của nhân dân địa phương thì đình Trung là một công trình kiến trúc rất đồ sộ và có tính thẩm mỹ cao, rất tiếc là thời kỳ hợp tác hoá, đình đã bị tháo dỡ làm trường học và các công trình phúc lợi khác.

Đến thời được phép phục hưng di tích (trong những năm đầu của thập kỷ 90, thế kỷ XX), nhân dân thôn Trung làng Quỳ Chữ đã nhanh chóng tập hợp các Di vật còn sót lại và dựng một Vọng lâu ở gần giữa hồ (ao) sen rất đẹp để thờ 4 vị Đức Thánh và thờ những người đỗ đạt thời trước cùng các liệt sĩ chống Pháp, chống Mỹ thời hiện nay. Với giá trị, Cảnh quan còn lại của di tích và ý nghĩa của các nhân vật được thờ nên đình Trung đã được tỉnh công nhận và bảo vệ để phát huy tác dụng.

Năm 2003 - 2004, với sự cố gắng nỗ lực của chính quyền xã, thôn và sự đóng góp tự nguyện của nhân dân, đình Trung đã được phục hồi gần đúng như quy mô xưa theo thức kiến trúc cổ truyền. Và rất đáng quý là ngôi đình mới này cũng là kiến trúc gỗ, được làm theo kiểu chồng rường, kẻ bẩy và chạm khắc cầu kỳ không thua kém kiến trúc xưa.

Các tàu mái của đình cong vút và uyển chuyển làm cho kiến trúc của đình rất hài hoà và cân xứng. Hai tượng võ sĩ phía trước đình vừa được đắp lại trông thật uy nghiêm.

Với tất cả những gì hiện có như ngôi đình, vọng lâu, cổng đình, cầu, hồ sen và các bậc tam cấp bằng đá xưa còn lại cùng khu Chợ Tổ kề bên đã tạo ra cho thôn Trung làng Quỳ Chữ một thắng cảnh thật hấp dẫn.

Xưa đình là nơi sinh hoạt văn hoá tinh thần của thôn, làng thì nay cũng là nơi hoạt động văn hoá thường xuyên, nhờ có sự trùng tu, tôn tạo một cách đầy cố gắng mà đình Trung đã trở thành một tụ điểm văn hoá, tinh thần hấp dẫn sinh động ở làng Quỳ Chữ. Với sự phát huy của địa phương, chắc chắn các giá trị của di sản văn hoá vật thể và phi vật thể của thôn Trung - Quỳ Chữ sẽ còn sống mãi với thời gian, năm tháng cùng dân tộc.

Các hiện vật có ở đình Trung:

Ở tiền đường ngôi đình có: 01 kiệu bát cống, 01 kiệu long đình, 01 kiệu cáng, 03 đôi câu đối; 03 bức đại tự (riêng gian giữa có 4 chữ Vạn cổ anh linh); 02 hạc gỗ; 02 ngựa hồng bằng gỗ; 02 bộ bát biểu; 01 bức cửa võng, 01 hương án lớn; 01 bát hương đồng lớn: 03 ống hương gỗ; 01 bát hương gốm; 07 đài gỗ; 01 bình hoa sứ, 01 bát hương gốm cổ có ghi chữ “Quỳ Chữ kim khí”.v.v...

Ở hậu cung của di tích có : 01 chuông đồng đúc năm 2004; 01 chúc văn; 02 mâm bồng, 01 bát hương đồng, 02 lư hương đồng (1 to, 1 nhỏ); 04 cây nến đồng, 02 hạc đồng, 7 đài gỗ v.v...

Ở Vọng lâu trên hồ có: 01 bức đại tự, 01 bia văn khoa, Vũ khoa: 01 bia liệt chống Pháp và chống Mỹ; 01 bia di chỉ đồng cáo; 02 chiếc ngai thờ; 03 ống hương, 01 đèn gỗ; 01 hộp đựng sắc phong v.v...Về quy mô kiến trúc xưa và nay:

Đền Mẫu (tức phủ Nhà Bà) trước kia cũng khá quy mô với tam cung, tứ phủ và đầy đủ các đồ thờ rất có giá trị. Nhưng rất tiếc là sự “nguy nga, tráng lệ, sầm uất” chỉ còn trong kỷ niệm và ký ức dân gian. Vào những năm đầu của thập kỷ 90, thế kỷ XX dân làng đã dựng lại phủ Mẫu với quy mô vừa phải. Tiền đường chỉ dài 7,6m, rộng 6,4m, hậu cung dài 5,6m, rộng 3,2m. Về kiến trúc không có gì đặc biệt.

Các hiện vật trong đền Mẫu:

Hiện tại ở tiền đường trong đền Mẫu (phủ Nhà Bà) có 1 hương án, 1 ngai thờ, 2 ống hương gỗ, 2 lục bình sứ, 2 đèn đồng, 7 đài gỗ, 1 mâm bồng, 2 bát hương gốm cổ, 2 ngựa gỗ, 2 hạc gỗ, 1 bát hương mới, 1 đại tự “Thiên tiên từ”, 1 đôi câu đối (Nhất tự thập niên trinh khả hiển, ức niên hương hoả nữ nhi thần. Có nghĩa là: Một thuở thanh xuân trinh với hiếu, ngàn năm hương hoả gái nên thần), 2 mảng chạm khắc hổ phù cũ, 1 giá gương, 2 đèn gỗ cổ,...

Ở hậu cung (3 gian) có 3 pho tượng phật, 2 hạc đồng cổ, hai bát hương sứ, 2 bát hương đá, 1 chuông đồng nhỏ, 1 hòm đựng quần áo,...